ԵՒ ԵՐԹԸ ԿԸ ՇԱՐՈՒՆԱԿՈՒԻ-Ալեքսանդր Խատիսեան

Ալեքսանդր Խատիսեան. հայ քաղաքական գործիչ եւ լրագրող, Հայաստանի Ա. Հանրապետութեան առաջին արտաքին գործոց նախարար եւ երկրորդ վարչապետ, շուրջ 7 տարի եղած է Թիֆլիսի քաղաքապետ:
Ծնած է 17 փետրուար 1874-ին, Թիֆլիս, ազնուական մեծ ընտանիքի մը մէջ:
1891-ին աւարտած է Թիֆլիսի պետական ուսումնարանը: Ուսանած է Մոսկուայի եւ Խարկովի համալսարաններուն մէջ եւ ստացած` բժշկական կրթութիւն: 1897-ին գերազանցութեամբ կ՛աւարտէ համալսարանը ու կը ստանայ բժիշկի մասնագիտութիւն: Այցելած է Իտալիա, Ֆրանսա ու Գերմանիա: Փարիզի ու Պերլինի մէջ հրապարակած է քանի մը պռոշիւր ու գիրք` նուիրուած ջրամատակարարման, քարասալարկներուն, ժողովրդային տուներուն եւ այլն:
Խատիսեանը գերազանց տիրապետած է` հայերէնին, ռուսերէնին, անգլերէնին, ֆրանսերէնին, գերմաներէնին ու վրացերէնին:
Ինքնակառավարման, բժշկութեան, տնտեսութեան ու մշակոյթի մասին բազմաթիւ յօդուածներու եւ թարգմանութիւններու հեղինակ է:
Պատուիրակ` Պաթումի (մայիս 1918) համաժողովին: Կը վարէ Պաթումի դաշնագրի բանակցութիւնները եւ դաշնագիրը կը ստորագրէ 4 յունիս 1918-ին: 1918-ին կ՛ըլլայ արտաքին գործոց նախարար, ապա` խնամատարութեան եւ ներքին գործոց նախարար:
Օգոստոս 1919-էն մինչեւ մայիս 1920 կը ստանձնէ Հայաստանի Հանրապետութեան վարչապետի պաշտօնը:
1920-ի ամառը կառավարութեան պիւրոյի կազմով կը մեկնի արտասահման` հայկական սփիւռքէն Հայաստանի օգտին ներքին փոխառութիւն կազմակերպելու եւ «Ոսկէ հիմնադրամ» ստեղծելու նպատակով:
2 դեկտեմբեր 1920-ին կառավարութեան անունով կը ստորագրէ Ալեքսանդրապոլի պայմանագիրը:
Խատիսեանը կը տեղափոխուի Փարիզ, ուր Հայկական ազգային պատուիրակութեան կազմին մէջ կը շարունակէ քաղաքական գործունէութիւնը, սկիզբը իբրեւ նախագահի տեղակալ, ապա` նախագահ: 1922-1923 թուականներուն կը մասնակցի Լոզանի համագումարին` ներկայացնելով եւ պաշտպանելով հայ ժողովուրդին շահերը Ազգերու լիկայի մէջ: Անդամակցած է հայկական ու ռուսական հասարակական կազմակերպութիւններու:
Բ. Համաշխարհային պատերազմի տարիներուն Փարիզէն կը տեղափոխուի Փորթուգալ: 1944 թուականին Խատիսեանը կը ձերբակալեն գաղտնի ամբաստանութեան մը հիման վրայ` մեղադրելով անոր գերմանացիներու հետ կապերու մէջ, սակայն շուտով ազատ կ՛արձակեն զինք փաստերու բացակայութեան պատճառով:
Ալեքսանդր Խատիսեանը մահացած է 10 մարտ 1945-ին, Փարիզ:
------------------------------------------------------------—

* — Աղբիւր՝ "ԱԶԴԱԿ" օրաթերթ։
— Հեղինակ՝ Աւօ Գաթրճեան։